Koniec roku zawsze przynosi mi mnóstwo pytań od moich klientów odnośnie trzynastki. Należy ją wypłacić do końca marca przyszłego roku, ale już teraz łącza rozgrzewają się do czerwoności, bo mimo iż to świadczenie wypłacane jest co roku – i wydawać by się mogło, że w tym temacie powiedziano już wszystko- problemów każdego roku jest mnóstwo.

Przybliżmy więc sobie temat dodatkowego wynagrodzenia rocznego, zwanego powszechnie trzynastką.

 

Świadczenie nie dla każdego

 

Na wstępie należy zaznaczyć, że trzynastka nie ma charakteru powszechnego. Nie wynika bowiem z powszechnych przepisów prawa pracy. Dotyczy co do zasady pracowników sfery budżetowej. Oczywiście może się zdarzyć, że prywatny pracodawca także zechce ją wypłacać- musi wówczas zasady jej przyznawania określić w przepisach wewnętrznych.

O tym, że jest to świadczenie nie dla każdego (nawet jeśli jest zatrudniony w sferze budżetowej) świadczy też fakt, że aby je otrzymać należy przepracować co najmniej 6 miesięcy. Czyli nowi pracownicy- zatrudnieni pod koniec roku- nie otrzymają tego świadczenia. Ale nie tylko oni.

 

Co znaczy „przepracować”?

 

Przepisy wyraźnie wskazują, że aby otrzymać trzynastkę należy przepracować co najmniej 6 miesięcy. Bardzo długo sformułowanie „przepracować” budziło szereg wątpliwości. Tym bardziej, że kolejne przepisy- dotyczące tego, co należałoby do podstawy trzynastki wliczyć, nie ułatwiały interpretacji.

Dlatego w tej kwestii wypowiedział się Sąd Najwyższy stwierdzając, że warunkiem nabycia prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego w pełnej wysokości jest efektywne przepracowanie u danego pracodawcy pełnego roku kalendarzowego.

Sąd Najwyższy uznał, że katalog przerw w świadczeniu pracy w czasie trwania stosunku pracy, które w zakresie nabycia prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego równoważą okresy przepracowane, jest zamknięty i wykluczył możliwość zaliczenia do tego katalogu innych okresów usprawiedliwionej nieobecności w pracy niż wymienione w przepisach.

Sąd Najwyższy wskazuje, że przepracować owe 6 miesięcy trzeba efektywnie, czyli – mówiąc wprost – trzeba być w pracy i tą pracę wykonywać. Jedynie niektóre usprawiedliwione nieobecności także będą zaliczane do tego okresu (mimo niewykonywania pracy).

Z drugiej strony mamy wyjaśnienia Departamentu Prawnego Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, zgodnie z którymi do okresów pracy uwzględnianych przy ustalaniu prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego należy zaliczyć wszystkie okresy pozostawania w stosunku pracy (nawet jeśli praca nie była faktycznie świadczona).

Należy jednak podkreślić, ze stanowisko ministerstwa nie spotkało się z pozytywnym odzewem i jednak większość doktryny podpiera się wyrokami Sądu Najwyższego.

 

Jak liczyć 6 miesięcy?

 

Nabycie prawa do trzynastki nie jest uzależnione od nieprzerwanej pracy przez co najmniej 6 miesięcy, a zatem prawo do tego świadczenia ustalamy na podstawie wszystkich okresów zatrudnienia w danym roku kalendarzowym.

Ustawa nie wskazuje, jak liczyć sześciomiesięczny okres zatrudnienia, dlatego należy odwołać się do przepisów Kodeksu cywilnego. Jeżeli termin jest oznaczony w miesiącach, a ciągłość terminu nie jest wymagana, miesiąc liczy się za trzydzieści dni.  Jeśli zatem w danym roku dni przepracowanych będzie co najmniej 180 – trzynastkę należy wypłacić.

 

A czy od tej zasady są wyjątki?

 

Oczywiście, że są. Ustawodawca przewidział cały katalog wyjątków od zasady przepracowania co najmniej 6 miesięcy w danym roku. Przepracowanie co najmniej 6 miesięcy warunkujących nabycie prawa do wynagrodzenia rocznego nie jest wymagane w przypadkach:

1) nawiązania stosunku pracy w trakcie roku kalendarzowego z nauczycielem i nauczycielem akademickim zgodnie z organizacją pracy szkoły (szkoły wyższej)

2) zatrudnienia pracownika do pracy sezonowej, jeżeli umowa o pracę została zawarta na sezon trwający nie krócej niż trzy miesiące,

3) powołania pracownika do czynnej służby wojskowej albo skierowania do odbycia służby zastępczej,

4) rozwiązania stosunku pracy w związku z:

1. a) przejściem na emeryturę, rentę szkoleniową albo rentę z tytułu niezdolności do pracy lub świadczenie rehabilitacyjne,
2. b) przeniesieniem służbowym, powołaniem lub wyborem,
3. c) likwidacją pracodawcy albo zmniejszeniem zatrudnienia z przyczyn dotyczących pracodawcy,
4. d) likwidacją jednostki organizacyjnej pracodawcy lub jej reorganizacją,

5) podjęcia zatrudnienia:

1. a) w wyniku przeniesienia służbowego,
2. b) na podstawie powołania lub wyboru,
3. c) w związku z likwidacją poprzedniego pracodawcy albo ze zmniejszeniem zatrudnienia z przyczyn dotyczących tego pracodawcy,
4. d) w związku z likwidacją jednostki organizacyjnej poprzedniego pracodawcy lub jej reorganizacją,
5. e) po zwolnieniu z czynnej służby wojskowej albo po odbyciu służby zastępczej,

6) korzystania:

1. a) z urlopu wychowawczego,
2. b) z urlopu macierzyńskiego,
3. c) z urlopu ojcowskiego,
4. d) z urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego,
5. e) z urlopu rodzicielskiego
6. f) z urlopu dla poratowania zdrowia,
7. g) przez nauczyciela lub nauczyciela akademickiego z urlopu do celów naukowych, artystycznych lub kształcenia zawodowego,

7) wygaśnięcia stosunku pracy w związku ze śmiercią pracownika.

 

Jak ustalić podstawę trzynastki?

 

Wynagrodzenie roczne ustala się w wysokości 8,5% sumy wynagrodzenia za pracę otrzymanego przez pracownika w ciągu roku kalendarzowego, za który przysługuje to wynagrodzenie, uwzględniając wynagrodzenie i inne świadczenia ze stosunku pracy przyjmowane do obliczenia ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy, a także wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy oraz wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy przysługujące pracownikowi, który podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy.

 

W podstawie trzynastki nauczyciela uwzględnia się

• wynagrodzenie zasadnicze,
• dodatki: za wysługę lat, motywacyjny, funkcyjny oraz za warunki pracy,
• wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw,
• dodatkowe wynagrodzenie za pracę w porze nocnej,
• odrębne wynagrodzenie za zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze wykonywane w dniu wolnym od pracy,
• wynagrodzenie za pracę w święto,
• jednorazowy dodatek uzupełniający, o którym mowa w art. 30a ust. 3 KN,
• wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy,
• wynagrodzenie za okres pozostawania bez pracy w przypadku przywrócenia nauczyciela do pracy. 

Przy obliczaniu „trzynastki” nie uwzględnia się:

1) wynagrodzenia za czas gotowości do pracy oraz za czas niezawinionego przez pracownika przestoju,

2) wynagrodzenia za czas innej usprawiedliwionej nieobecności w pracy,

3) wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną.

 

Do podstawy trzynastki pracowników samorządowych nie wlicza się:

• jednorazowych lub nieperiodycznych wypłat za spełnienie określonego zadania bądź za określone osiągnięcie,
• wynagrodzenia za czas gotowości do pracy oraz za czas nie zawinionego przez pracownika przestoju,
• gratyfikacji (nagród) jubileuszowych,
• ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy,
• wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną;
• wynagrodzenia za czas innej niż urlop wypoczynkowy usprawiedliwionej nieobecności w pracy,
• kwoty wyrównania do wynagrodzenia za pracę do wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę,
• nagród z zakładowego funduszu nagród, dodatkowego wynagrodzenia rocznego, należności przysługujących z tytułu udziału w zysku lub nadwyżce bilansowej,
• odpraw emerytalnych lub rentowych albo innych odpraw pieniężnych,
• wynagrodzenia i odszkodowania przysługującego w razie rozwiązania stosunku pracy

 

Utrata prawa do trzynastki

 

Niezależnie od okresu przepracowanego w danym roku pracownik nie nabywa prawa do wynagrodzenia rocznego w przypadkach:

1) nieusprawiedliwionej nieobecności w pracy trwającej dłużej niż dwa dni,

2) stawienia się do pracy lub przebywania w pracy w stanie nietrzeźwości,

3) wymierzenia pracownikowi kary dyscyplinarnej wydalenia z pracy lub ze służby,

4) rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika.

Powyższe przewinienia wpływają na prawo do trzynastki wyłącznie za rok, w którym się wydarzyły.